10/01/2024
De laatste jaren zijn er heel wat nieuwe ontwikkelingen geweest in het onderzoeksdomein van psoriasisartritis (PsA). Er zijn verschillende nieuwe moleculen op de markt gebracht in kader van de medicamenteuze behandeling. Anderzijds is er ook veel onderzoek gebeurd naar niet-medicamenteuze behandelingsstrategieën en is er gefocust op frequent gerapporteerde klachten bij patiënten met PsA zoals pijn en vermoeidheid. Dit artikel geeft een kort overzicht van de voornaamste ontwikkelingen in het domein van PsA gedurende de voorbije twee jaar.
1. Nieuwe medicamenteuze behandelingsopties
Goedgekeurd door het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en reeds op de markt in België voor de behandeling van PsA:
- Upadacitinib (1,2)
Upadacitinib (Rinvoq®) is een JAK inhibitor die sinds november 2021 op de markt is in België voor de behandeling van PsA waardoor de dag van vandaag de meeste reumatologen ervaring hebben opgebouwd met het gebruik van upadacitinib in hun klinische praktijk. Upadacitinib heeft zowel een gunstig effect op de gewrichtsklachten (artritis) als op de huid (psoriasis). Eveneens werden in studieverband gunstige effecten op pijn en dagdagelijks functioneren (gemeten door middel van de HAQ) gemeten. Pijn bij patiënten met artritis is voornamelijk het gevolg van inflammatie doch wordt ook veroorzaakt door gewrichtsschade of door overgevoeligheid van pijnreceptoren. Het JAK signaal is waarschijnlijk ook rechtstreeks betrokken in het proces van de pijnsensatie. Upadacitinib (en bij uitbreiding de andere JAK inhibitoren) kunnen dus een gunstig effect hebben op pijn door enerzijds vermindering van de inflammatie en anderzijds door een rechtstreeks gunstig effect op de pijnsensatie.
- Guselkumab (3)
Guselkumab (Tremfya®) is een IL23p19 blokker die sinds enige tijd op de markt is voor de behandeling van psoriasisartritis en zowel een gunstig effect op huid als op gewrichten heeft aangetoond.
Goedgekeurd door de EMA maar nog niet op de markt in België voor de behandeling van PsA:
- Bimekizumab (4,5)
Bimekizumab (Bimzelx®) is een IL17 blokker die zowel IL17A als IL17F (2 verschillende subtypes van IL17) blokkeert. De andere IL17 blokkers die al op de markt zijn (secukinumab (Cosentyx®) en ixekizumab (Taltz®)) blokkeren enkel IL17A. Bimekizumab heeft een gunstig effect op artritis en op de huid (psoriasis). Ook werd in de studies een gunstig effect gezien op de axiale pijnklachten. Dus zowel PsA patiënten met perifere artritis als met axiale inflammatie (of een combinatie van beiden) kunnen baat hebben bij deze therapie. De goedkeuring van de EMA is in orde en bimekizumab is al op de markt in België voor de behandeling van psoriasis. Belgische terugbetaling in kader van PsA wordt verwacht in het voorjaar van 2024.
- Risankizumab (6)
Risankizumab (Skyrizi®) is, net zoals guselkumab, een IL23p19 blokker. De studies tonen een gunstige effect op artritis in patiënten met PsA en een nog gunstiger effect op de huid – hetgeen klassiek wordt gezien met IL23 en IL17 blokkers. Risankizumab is in België al op de markt voor patiënten met psoriasis en de ziekte van Crohn en zal binnenkort ook voor psoriasisartritis beschikbaar zijn.
Aanbevelingen voor de behandeling van PsA
De EULAR brengt regelmatig aanbevelingen uit. De laatste aanbevelingen voor de behandeling van PsA dateerden van 2019. Tijdens het EULAR congres van 2023 werden de nieuwe aangepaste aanbevelingen voor de behandeling van PsA voorgesteld. Ze stellen een paar overkoepelende principes voor waarvan een deel uiteraard behouden blijft ten opzichte van de vorige editie maar ook nieuwe therapeutische mogelijkheden en strategieën werden opgenomen. Zo wordt in de nieuwe richtlijnen aangeraden bij aanwezigheid van perifere artritis in eerste lijn een csDMARD te gebruiken, in tweede lijn een bDMARD en zo deze falen kan een JAK inhibitor worden ingeschakeld. Ook wordt in de nieuwe richtlijnen extra aandacht gegeven aan extra-articulaire symptomen (zoals uveïtis, inflammatoir darmlijden en uiteraard belangrijke huidaantasting/psoriasis) met richtlijnen welke therapeutische moleculen best gebruikt worden in deze specifieke omstandigheden.
Patient reported outcomes
Behalve heel wat onderzoek naar nieuwe farmacologische behandelingsstrategieën wordt er de laatste tijd ook meer aandacht geschonken aan ‘patient reported outcomes’ zoals algemeen functioneren, vermoeidheid en pijn. Het onderzoek naar pijn en onderliggende pijnmechanismen lijkt in het algemeen toe te nemen. Op het laatste EULAR congres werd bijvoorbeeld een studie voorgesteld naar het voorkomen van neuropatische pijn en centrale sensitisatie bij patiënten met PsA. Pijn wordt tegenwoordig ingedeeld in verschillende facetten hetgeen ook absoluut noodzakelijk is om grondig onderzoek te kunnen verrichten. Vroeger ging men ervan uit dat pijn zou verdwijnen zodra de inflammatie ter hoogte van de gewrichten onder controle was maar helaas merken we niet zelden dat pijn blijft bestaan ondanks de krachtige anti-inflammatoire middelen die op de markt zijn. Pijn zal vermoedelijk een belangrijk onderwerp van onderzoek zijn de komende jaren.
De toekomst
Ondanks deze mooie vooruitgang in het onderzoek is verder onderzoek in het domein van PsA absoluut noodzakelijk. Ik verwacht dat het onderzoek de komende jaren zal focussen op het zogenaamd ‘personalized medicine’ (gepersonaliseerde geneeskunde), het effect van lifestyle in PsA (voeding, obesitas, beweging/fysieke activiteit) alsook op pijn en vermoeidheid.
Prof. Dr. Barbara Neerinckx, UZ Leuven
Bronnen:
1. McInnes IB, Anderson JK, Magrey M et al. Trial of Upadacitinib and Adalimumab for Psoriatic Arthritis. N Engl J Med. 2021 Apr 1;384(13):1227-1239.
2. McInnes IB, Ostor AJK, Mease PJ et al. Effect of upadacitinib on reducing pain in patients with active psoriatic arthritis or ankylosing spondylitis: post hoc analysis of three randomised clinical trials. RMD Open. 2022 Mar;8(1):e002049.
3. Deodhar A, Helliwell PS, Boehncke WH et al. Guselkumab in patients with active psoriatic arthritis who were biologic-naive or had previously received TNFα inhibitor treatment (DISCOVER-1): a double-blind, randomised, placebo-controlled phase 3 trial. Lancet. 2020 Apr 4;395(10230):1115-1125.
4. McInnes IB, Asahina A, Coates LC et al. Bimekizumab in patients with psoriatic arthritis, naive to biologic treatment: a randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 3 trial (BE OPTIMAL). Lancet. 2023 Jan 7;401(10370):25-37.
5. Merola JF, Landewé R, McInnes IB et al. Bimekizumab in patients with active psoriatic arthritis and previous inadequate response or intolerance to tumour necrosis factor-α inhibitors: a randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 3 trial (BE COMPLETE). Lancet. 2023 Jan 7;401(10370):38-48.
6. Kristensen LE, Keiserman M, Papp K et al. Efficacy and safety of risankizumab for active psoriatic arthritis: 24-week results from the randomised, double-blind, phase 3 KEEPsAKE 1 trial. Ann Rheum Dis. 2022 Feb;81(2):225-231.
